De geschiedenis van Burgum uitgelicht in een aantal bezienswaardigheden. Van de gemeente Tytsjerksteradiel is Burgum het grootste dorp. Ook is het gemeentebestuur hier gevestigd. Voor 1930 was de uitgestrektheid van Burgum groter dan die van tegenwoordig. Dit komt omdat Noardburgum voorheen bij Burgum hoorde, maar vanaf 1930 zelfstandig werd.
De Krústsjerke
Uit de kerk en de toren van Burgum kunnen we opmaken dat het een oud dorp is. Deze kerk en toren zijn in de 11e of 12e eeuw gebouwd en gewijd aan de heilige Martinus. Het oudste gebouw van Burgum is dan ook de St. Martinustsjerke, bij de Burgumers bekend onder de naam Kruiskerk of “Krústsjerke”.
Deze kerk heeft in al die jaren al heel wat te verduren gehad. Zo is de kerk een aantal malen (gedeeltelijk) verwoest en ontluisterd geweest. Dit gebeurde voor het eerst in de 13e eeuw, waarbij waarschijnlijk de zijbeuken verdwenen zijn. In de 17e en 18e eeuw is er getracht het een en ander aan de kerk te herstellen, echter werd de kerk pas in 1954 gerestaureerd en volledig in zijn oude glorie hersteld.
De Poppestien
De Poppestien is een duizenden kilo’s zware keisteen die afkomstig is uit Zweden. Zo’n 120.000 jaar geleden wat half Nederland bedekt onder het landijs. In die periode is deze zwerfkei een duizendjarige reis gemaakt om hier te komen. Na het smelten van het ijs is deze granietklomp blijven liggen en heeft later belangrijke diensten aan het dorp Burgum bewezen: “As de leaden hoanne kraait, tilt er efkes op, en ús Burgumer memke krijt dan har lytse pop”. Als de loden haan kraait, tilt de steen even op en krijgt een Burgumer moeder haar baby. Vandaar ook de naam Poppestien ofwel Babysteen.
Glinstrastate
Aan de Schoolstraat in Burgum vindt u landgoed Glinstrastate. Glinstrastate herinnert ons aan de bekende grietmannenfamilie. Een grietman is deels een voorloper van de huidige plattelandsburgemeester in de provincie Friesland, en deels de voorloper van een rechter, min of meer vergelijkbaar met de huidige kantonrechter.
Dit gebouw, dat voorheen de naam Phileatheia droeg, is in 1885 gebouwd door een lid van de in de 19e eeuw zeer invloedrijke familie Ferf. Ds. Horatius Nieuwbuur Ferf, geboren in 1776 te Leeuwarden, kwam in 1806 naar Burgum en is in Burgum meer dan 40 jaar predikant geweest. Tevens was hij schoolopziener en heeft hij een belangrijke rol in het dorpsleven van Burgum gespeeld. Mr. Adrianus Eldering Ferf, was een zoon van deze predikant. Hij was griffier bij het kantongerecht te Burgum een heeft Glinstrastate in 1855 laten bouwen. In de kelder van Glinstrastate staan 9 kisten met op één na allemaal leden van de familie Ferf. Tegenwoordig is Glinstrastate een verenigingsgebouw hervormd centrum.
’t Roodhert
’t Roodhert is al eeuwen te vinden in het centrum van Burgum. Deze herberg is eeuwenoud en vertrekken van deze herberg werden in de 18e eeuw gebruikt als grietenij Regtcamer. Na de invoering van de Burgerlijke Stand in 1812 waren er vertrekken voor de grietenij nodig en die werden verhuurd door de eigenaar van ’t Roodhert. Daarnaast hielden ook de vrede- en politierechter hier zitting tot 1831. Vanaf dat moment werd het hoekhuis tegenover het grietenijhuis. Later diende dit hoekhuis tot kantongerecht, postkantoor en is vervolgens nog een museum geweest maar dient tegenwoordig als winkelpand.
In 1908 is ’t Roodhert afgebroken en is er een nieuw gebouw met de oude naam voor in de plaats gekomen.
Het gemeentehuis
Het gemeentehuis werd geopend in 1935 en is gebouwd onder de architectuur van Piet de Vries (Leeuwarden). Vanaf 1972 is er behoorlijk uitgebreid. Zo werd er in dit jaar een zuidelijke vleugel aangebouwd, werd er in 1985 een grote uitbreiding gedaan en werd er in 1992 wederom een vleugel bijgeplaatst.
De Pleats
Een prachtige oude boerderij met het voorhuis dwars op de schuur, dateert uit 1773 en was oorspronkelijk van de familie Haisma. Een lid van deze familie, Tjalling Hajes Haisma, was in de Franse tijd “maire” van de commune Burgum. Onder invloed van drank werd de Pleats ooit verspeeld bij het kaarten en ging zo van de familie Haisma over op de familie Ferf.
In 1954 is de Pleats door de gemeente gekocht en na restauratie is het een uniek dorpscentrum geworden met een restaurant, grote zaal en vergaderlokaliteiten.
It Iepenloftteater
Het openluchttheater is in 1960 op het erf van de Pleats gemaakt. In dit openluchttheater wordt ieder jaar medio mei/juni een Fries toneelstuk opgevoerd. In 2002 is het theater geheel gerenoveerd.
Volkssterrenwacht
Aan de Menno van Coehoornweg vindt u de volksterrenwacht van Burgum. In een koepen van beton is een kijker opgesteld, die 360 graden kan draaien om de sterrenhemel te kunnen bekijken. De vloer van dit gebouw is op drijvend zand gebouwd om trillingen vaan buitenaf tegen te gaan. Om die reden is het gebouw van binnen gekoeld en staat de kijker los van de rest van het geheel.
Streekmuseum
Het streekmuseum Tytsjerksteradiel is in 1989 bij de volkssterrenwacht gebouwd. Hier vindt u ondermeer een zwerfstenen verzameling van L.B. Bos, die hoofd van de openbare lagere school Noardburgum is geweest (stientsje Bos). Tevens is er een zeer interessante tentoonstelling op het gebied van fotografie en een belangrijke archeologische verzameling van een aantal amateurarcheologen.